Nadat demissionair minister Schippers (VVD) haar idee lanceerde om lichaamsmateriaal in ziekenhuizen en biobanken beschikbaar te maken voor politie en justitie regende het reacties uit allerlei hoeken, die variëren van ongeloof tot afkeuring. Ook Schippers heeft vanwege de ontstane onrust gereageerd, maar haar antwoorden stellen niet gerust.
De VSOP, een koepel van 70 patiëntenverenigingen, maakte in uitzendingen van Eenvandaag en RTL nieuws ernstig bezwaar tegen het voorstel. “Wij vinden het onacceptabel dat mensen die primair willen bijdragen aan de voortgang van wetenschappelijk onderzoek, tevens worden geconfronteerd met de mogelijkheid dat het afgestane lichaamsmateriaal ooit gebruikt kan worden voor opsporingsactiviteiten.” Hoogleraar gezondheidsrecht Legemaate ziet geen heil in de plannen en concludeert dat Schippers wel “heel makkelijk” over het medisch beroepsgeheim denkt. Gezondheidsonderzoeker Geesink constateert dat bij de vorige versie van het wetsvoorstel “de hele medische beroepsgroep [begon] te stuiteren”. De voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten Soeteman kwalificeerde het als “de moeder van alle slechte wetsvoorstellen“. De biobanken en de artsenfederatie KNMG maakten ernstig bezwaar tegen de eerdere plannen, maar hebben op het nieuwe voorstel nog geen officiële reactie gegeven.
Reactie schippers ontoereikend
Vanwege de ontstane beroering kon demissionair minister Schippers niet achterblijven met een reactie. In haar reactie geeft Schippers geen antwoord op belangrijke zaken als om hoeveel verdachten het gaat die ze jaarlijks denkt op te sporen en of dat wel in verhouding staat tot het in gevaar brengen van wetenschappelijk onderzoek. Wel gaat ze in op enkele zorgen die mensen over het wetsvoorstel hebben. Maar haar antwoorden zijn onjuist.
1. Zo geeft de minister als antwoord op de vraag of justitie toegang krijgt tot lichaamsmateriaal: “Nee. Alleen als er bij een verdachte van een zeer ernstig misdrijf geen DNA afgenomen kan worden, kan justitie toestemming vragen aan de rechter om toegang te krijgen tot een specifiek stukje lichaamsmateriaal.” Haar “nee” moet dus zijn: “ja, in bepaalde gevallen”.
2. Op de vraag of het medisch beroepsgeheim wordt ingeperkt, schrijft ze “Nee. De Hoge Raad heeft ook nu al heel duidelijk vastgesteld in welke uitzonderlijke gevallen het medisch beroepsgeheim in strafzaken doorbroken mag worden.” Maar de Hoge Raad heeft helemaal niet bepaald dat justitie in bepaalde gevallen bij het lichaamsmateriaal in ziekenhuizen mag. Op dit moment zijn de biobanken gesloten voor politie en justitie. Het gaat om een nieuwe bevoegdheid die Schippers nu wil introduceren. Het antwoord had dus ook hier “ja” moeten zijn. “Ja, het medisch beroepsgeheim wordt verder ingeperkt.”
3. Als antwoord op de bezorgdheid dat de deur wordt opengezet voor grootschalig gebruik van DNA-gegevens, schrijft de minister. “Nee. […] Deze wet […] stelt juist hele strikte wettelijke regels die niet zomaar veranderd kunnen worden.” Dat is onjuist. Wetten kunnen vrij gemakkelijk veranderd worden. Dat is zelfs het dagelijkse werk van de regering en het parlement. Schippers kan geen enkele garantie geven dat de wet in de toekomst niet wordt aangepast. Een eerlijk antwoord was daarom geweest: “Dat zou kunnen en is gezien de eerdere ervaringen zeer waarschijnlijk.”
Glijdende schaal
Die eerdere ervaring heeft ons land onder andere met de ‘DNA-databank voor strafzaken’ opgedaan. Deze begon zeer bescheiden, maar dat werd snel anders. Victor Toom promoveerde in 2010 op de ontwikkeling van de DNA-databank. De databank werd in 1997 in gebruik genomen en bevat inmiddels het DNA-profiel van 252.513 personen (stand per 1 januari 2017). Toom laat in zijn proefschrift (pdf) zien hoe de glijdende schaal sinds 1997 is verlopen.
Zo is van vrijwilligheid tot meewerking aan DNA-onderzoek geen sprake meer. Verdachten kunnen worden gedwongen celmateriaal af te staan. Gold dat eerst voor een specifieke groep verdachten van zware misdrijven, inmiddels geldt dat ook voor veroordeelden van minder ernstige feiten. Zelfs bij een vernieling of het stelen van een fiets kan onder bepaalde omstandigheden DNA worden afgenomen. Was de databank ooit alleen voor volwassenen, inmiddels zijn er ook circa 26.000 minderjarigen in de databank opgenomen (cijfer eind 2015, bron jaarverslag NFI, pdf). In eerste instantie was goedkeuring van een rechter-commissaris nodig om DNA af te nemen, maar dat is overgeheveld naar de officier van justitie. Het criterium dat DNA bij verdachten alleen afgenomen mag worden bij “ernstige bezwaren blijkend uit feiten en omstandigheden” is versoepeld naar “ernstige bezwaren”. Ook het criterium dat het afnemen van DNA “noodzakelijk” voor de opsporing moet zijn, is inmiddels afgezwakt. Nu geldt dat het “van belang voor het onderzoek” moet zijn. Oorspronkelijk werd in de databank alleen gekeken naar identificatie van individuele personen, maar inmiddels kijkt de politie ook of er familie van de verdachte in de DNA database zit. Zie voor een overzicht van de veranderingen ook deze tabel uit het proefschrift.
De bezorgdheid dat we heel snel op een glijdende schaal terecht komen is gezien de geschiedenis dus niet ongegrond. Zo vreest zelfs de jongerenorganisatie van Schippers’ eigen VVD dat dit het begin is van “een nationale DNA-bank”. Ze vinden haar wetsvoorstel “onacceptabel” en eisen dat Schippers haar wetsvoorstel intrekt.
Lees verder via de Bron: Privacy Barometer
