Politici aan beide zijden van de Atlantische Oceaan, die een stoer imago willen uitstralen tégen criminaliteit, terrorisme en idealisme raken een gevoelige plek bij het publiek. Het blokkeert hun vermogen om kritisch na te denken. Denk aan Barack Obama’s agressieve reactie op Edward Snowdens openbaringen bijvoorbeeld. Het lijkt alsof ‘wij, het volk….’ op de een of andere manier de weg kwijt zijn geraakt. Hoe komt het dat we onze hard bevochten burgerrechten zomaar laten afpakken?
Veel landen in het Westen, Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, de VS en Nederland hebben de laatste jaren een exponentiële toename van technologische bewaking gezien en een afname van parlementaire en rechterlijke controle op de politie en geheime diensten.
Mensen kunnen worden gearresteerd zonder dat er een directe aanklacht is, privacy is iets uit het verleden, net zoals de vrijheid van meningsuiting (in de zin van meer zelfcensuur)… allemaal ingeruild voor meer controle door de staat. Bijna iedereen heeft het aanvaard. Om eerlijk te zijn, er was oppositie. Maar deze was gering in intensiteit. Waarom is dat eigenlijk? Waarom geven we zo makkelijk onze vrijheden op?
Om een voorbeeld te geven: ten tijde van premier Tony Blair zijn 45 wetten goedgekeurd die 3.000 nieuwe strafbare feiten hebben gecreëerd. Brits schrijver John Kampfer stelt dat in Engeland de afgelopen tien jaar meer strafbare feiten zijn bedacht en in de wet verankerd dan in honderd jaar daarvoor. Dit alles werd gelegitimeerd door het idee dat een ‘terroristisch virus’ de Westerse beschaving had aangevallen. Daar zat zeker een kern van waarheid in, maar de schadelijkheid van het virus werd schromelijk overdreven. We stemden daarom angstig in met alle voorgestelde maatregelen.
Deze culturele verschuiving naar wellicht een autoritaire toekomst is geen toeval van de natuur. Het is door de mens veroorzaakt. Als de situatie daar is, dan nog gebeuren top down geïnduceerde verschuivingen alleen als politici, bedrijven, media-experts en andere culturele iconen in staat zijn om de juiste symbolen en technieken te vinden om de nieuwe boodschap over te brengen.
Maar naast deze technieken is er ook iets anders dat onze apathie in dit opzicht stimuleert. Psycholoog Abraham Maslow sprak in zijn tijd al over het belang van vrije tijd voor ons persoonlijk welzijn en voor het welzijn van de gemeenschap als geheel. Vrije tijd creëert zogezegd de mogelijkheid om goed geïnformeerde beslissingen te kunnen nemen. Maar momenteel wordt de vrije tijd ‘aangevallen’. Dertig jaar lang stagnatie van inkomsten te midden van steeds meer stijgende prijzen (mensen moeten worstelen om rond te komen) betekent dat voor de meesten van ons minder tijd over is om kritisch na te denken.
Maar het wordt ons nog moeilijker gemaakt, omdat politici en opiniemakers marketing tools gebruiken om ons te verleiden. Denk bijvoorbeeld eens aan de redding van banken in 2008 met vele miljarden euro’s belastinggeld. De discussie werd niet lang daarna herschreven op een zodanige manier dat het ineens de schuld was van bovenmatige overheidsuitgaven in plaats van de ongereguleerde financiële sector. Deze boodschap werd herhaald als een spot voor een steraanbieding, steeds weer en weer. Het is deze herhaling dat effectief het kritische denken neutraliseert. Vandaar dat nazipropagandist Joseph Goebbels iets op het spoor was toen hij verklaarde: ‘Als je de leugen groot genoeg maakt en maar blijft vertellen, dan zullen de mensen het uiteindelijk geloven.’
Niet lang nadat Goebbels was overleden, werd door psychologen door middel van experimenten ontdekt dat het een natuurlijke neiging is van de mens om ontvankelijker te zijn voor welk bericht dan ook, wanneer dit bericht keer op keer wordt herhaald. Men noemt dit ‘de wet van herhaalde blootstelling’. We moeten ons afvragen of deze gewoonte van politici gezond is voor ons algehele welzijn.
Psychologen ontdekten bovendien dat ons vermogen om kritisch na te denken ernstig wordt beperkt als we onder stress handelen. Bange mensen hebben de neiging om de werkelijkheid waar te nemen door een prisma van eenvoudige goed of fout antwoorden, waardoor de natuurlijke complexiteit opzij wordt gezet. Als we bang zijn, kunnen we gemakkelijk voor de gek worden gehouden. Politici en bedrijven kunnen de verleiding maar moeilijk weerstaan om dit dierlijke instinct niet te manipuleren. Zoals bijvoorbeeld bleek toen we zonder legitimiteit een oorlog
Lees verder via Knack.be.
