Het kabinet heeft eindelijk de aangekondigde wijzigingen van de sleepwet naar de Tweede Kamer gestuurd. Vorige zomer riepen we het kabinet op om met echte verbeteringen te komen. Wat er toen lag was nog onvoldoende. De radiostilte van bijna een jaar leidt helaas niet tot de gewenste verbeteringen. Tijd voor de Tweede Kamer om in te grijpen.
Hoe zat het ook alweer?
Nadat vorig jaar een meerderheid bij het referendum tegen de sleepwet stemde, kwam het kabinet met een pakket maatregelen in reactie op de uitslag. Deze maatregelen bestonden uit beleidsregels en de aankondiging dat de wet op onderdelen aangepast zou worden. In plaats van de wet echt te verbeteren waren de aangekondigde wijzigingen vooral van cosmetische aard.
In de zomer van 2018 kwam het kabinet met een conceptvoorstel om de wet aan te passen waarop we vervolgens via een internetconsultatie konden reageren. We gaven het kabinet uitgebreid en inhoudelijk feedback hoe ze de wet konden verbeteren. Deze week stuurde het kabinet eindelijk het wetsvoorstel, met een toelichting en het advies van de Raad van State naar de Tweede Kamer. Na het zomerreces zal de Tweede Kamer het wetsvoorstel in behandeling nemen.
Inhoudelijke reacties grotendeels genegeerd
Op twee punten na houdt het kabinet voet bij stuk en blijft het vooral bij cosmetische wijzigingen. De controversiële onderdelen van de wet blijven gewoon ongewijzigd. Dat is, zacht gezegd, teleurstellend. Ook gaat het kabinet niet of alleen maar heel beperkt in op de inhoudelijke bijdragen van verschillende organisaties (waaronder wij) die tijdens de internetconsultatie zijn ingediend. Ook niet oké. Als je om een inhoudelijke reactie vraagt en je ontvangt die, dan is het wel zo netjes als je daarop inhoudelijk reageert.
Het ontbreken van een inhoudelijke reactie viel ook de Raad van State op. In zijn advies roept het expliciet het kabinet op om volledig en grondig op de inhoudelijke reacties en voorstellen te reageren. Het kabinet zegt dit alsnog te hebben gedaan, maar wij vinden die inhoudelijke reactie van het kabinet nauwelijks terug.
Onbekeken gegevens nog steeds in buitenlandse handen
Een grote zorg van ons en vele anderen is de mogelijkheid voor de geheime diensten om op grote schaal onbekeken gegevens te verstrekken aan buitenlandse geheime diensten. De risico’s zijn dan niet meer te overzien. Er zullen altijd gegevens van onschuldige burgers tussen zitten en als ze eenmaal in buitenlandse handen zijn ben je de controle nagenoeg kwijt.
We vinden dan ook dat het uitwisselen van grote hoeveelheden onbekeken gegevens met buitenlandse diensten een stap te ver gaat. Daar trekken we een harde grens. Maar als je het dan toch al toestaat, dan zou je op z’n minst extra waarborgen moeten invoeren zoals een gerichtheidseis en onafhankelijke toets vooraf. Daar wezen we het kabinet in onze bijdrage vorig jaar ook op, maar daar gaat het kabinet niet op in.
Het kabinet laat de deur voor het verstrekken van onbekeken gegevens aan buitenlandse diensten wagenwijd open staan. De enige aanpassing is dat dit voortaan in alle gevallen gemeld moet worden aan de toezichthouder (CTIVD) die achteraf toezicht houdt. Maar zodra de gegevens in buitenlandse handen zijn ben je al te laat. Dus daar los je niets mee op.
Gerichtheidseis uitgebreid en afgezwakt
Het kabinet ziet gelukkig wel in dat de eis om bevoegdheden zo gericht mogelijk in te zetten beter wettelijk verankerd moet worden. Daar wezen wij, net als Amnesty International, de NJCM en anderen, eerder al op. Als het aan het kabinet ligt, gaat de gerichtheidseis voor de inzet van alle bevoegdheden gelden. Deze eis geldt dus niet alleen voor de inzet van het sleepnet of bij het hacken, maar ook als de diensten via bijvoorbeeld informanten gegevens verzamelen. Dat is een stap in de goede richting.
Maar niet te vroeg gejuicht. Want als we kijken naar hoe het kabinet de gerichtheidseis in de toelichting bij de wet invult, dan zijn er nog heel veel mogelijkheden om deze eis in de praktijk af te zwakken. Bijvoorbeeld omdat het onderzoek zich nog in de beginfase bevindt of vanwege financiële overwegingen. Of de gerichtheidseis iets voorstelt zal dus heel erg gaan afhangen van hoe de diensten en beide toezichthouders (vooraf de TIB en achteraf de CTIVD hier in de praktijk mee omgaan.
Bronnen journalisten en communicatie advocaten vogelvrij?
Tot slot nog een pijnlijke constatering. Het kabinet stelt voor om het verzamelen van gegevens over bronnen van journalisten of de vertrouwelijke communicatie van advocaten via informanten nog makkelijker te maken. Blijkbaar was het niet de bedoeling dat hiervoor eerst toestemming nodig is van de minister en goedkeuring van de toezichthouder (TIB). Dat staat nu wel in de wet. Die waarborgen wil het kabinet schrappen zodat de diensten ongemoeid via informanten deze informatie kunnen verzamelen.
Ook hier komt het kabinet weer met het argument dat dit allemaal moet kunnen omdat informanten meewerken op basis van vrijwilligheid. We zeiden (Real-time toegang via informanten) het eerder: dat personen of organisaties vrijwillig jouw gegevens verstrekken of hiertoe toegang verlenen aan de geheime diensten, maakt de inbreuk op jouw rechten niet kleiner. De informantenregeling wordt langzamerhand de grote loophole in de wet om extra waarborgen te omzeilen. De hoogste tijd dat dit gat gedicht wordt.
Lees verder bij de bron: Bits of Freedom
