Van het ongeoorloofd voederen van eenden tot bijstandsfraude: voor iedere misstand is er in Nederland wel een meldpunt. ‘Klikken' lijkt sociaal geaccepteerd te zijn. Maar aan die toegenomen sociale controle kleeft een schaduwzijde…
…Burgers die andere burgers verklikken over een vermoedelijke misdraging of strafbaar feit, dat fenomeen lijkt de afgelopen jaren een vlucht te hebben genomen en maatschappelijk geaccepteerd te zijn geraakt.
Het blijkt alleen al uit een onderzoek van de Volkskrant: het aantal gemeenten met een meldpunt voor vermoedens van bijstandsfraude is sinds 1988 toegenomen van vijf tot 149 nu.
Sinds ik in december 2011 een verhaal schreef over ongedocumenteerde Afrikaanse vrouwen die waren opgepakt en het land uitgezet, ben ik een verzameling klikincidenten en meldpunten gaan aanleggen. Het waren namelijk controleurs van busmaatschappij Connexxion geweest die de politie hadden gemeld dat vrouwen met een ‘negroïde uiterlijk' in Heemstede uitstapten om daar villa's binnen te gaan, naar later bleek voor schoonmaakwerk.
Inmiddels lijkt het fenomeen klikken zo ingeburgerd, dat er regelmatig zelfs toe wordt opgeroepen. Klikken – of oké, melden – lijkt een geaccepteerde burgerplicht geworden.
Maar klikken, dat doe je toch niet, leert vrijwel ieder kind op school (‘Klikspaan, boterspaan, je mag niet door mijn straatje gaan'). Maar soms is het te verleidelijk. Is het niet uit een gevoel van onmacht over onrecht, dan wel uit het verlangen bij iemand in een goed blaadje te staan.
…Meld Misdaad Anoniem, de eerste officiële ‘meldlijn' in Nederland, begon in 2002 voorzichtig als pilot in samenwerking met het ministerie van Justitie en de politie en is een groot succes gebleken. In het eerste jaar kwamen er 5.800 tips binnen.
Zeventien jaar na de oprichting van Meld Misdaad Anoniem wemelt het van de meldpunten waar iedereen zijn vermoedens over buurtgenoten, kennissen, familieleden en exen kwijt kan. Naast gemeenten hebben ook uitvoeringsinstanties voor de overheid een ‘tiplijn', zoals het uwv, de Sociale Verzekeringsbank, woningcorporaties en de Belastingdienst…
…Er gaat geen dag in Nederland voorbij of een burger verklikt een medeburger. Althans, dat is de conclusie uit het aantal meldingen dat jaarlijks bij alleen al Meld Misdaad Anoniem (15 duizend) en gemeenten (zo'n 9 duizend) binnenkomt.
Is dat goed of slecht nieuws? ‘Ik denk dat veel burgers het prima vinden, maar zelf wil ik niet leven in een samenleving waarin iedereen politieagent wil zijn en de ander verklikken normaal is', zegt bestuurskundige Paul Frissen, verbonden aan de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur.
Hij vindt dat de overheid de burger niet moet inzetten als ‘opsporingsambtenaar' en een burger zich niet als zodanig moet gedragen. ‘Daar zijn bevoegde instanties voor.'
